TKV chưa chuẩn bị đủ kiến thức để nghe

Tháng Mười Một 12, 2010 in Phỏng vấn

“Với  trữ  lượng  bô  xít dự  báo vào khoảng 6tỷ tấn và  mới  đây  nhất  con số dự báo  này được  nâng lên thành  10 tỷ  tấn, không  lẽ  chúng  ta cứ nghèo mãi. Tôi và nhiều nhà  khoa học tâm huyết mong muốn Việt Nam trở thành cường quốc về nhôm bô xít. Nhưng  vấn  đề  là chúng ta  phải làm như thế nào? Trong câu chuyện này còn là cuộc đấu tranh giữa 1 bên là  kinh  tế cực  đoan  và một  bên  là  bảo vệ môi trường cho phát triển bền vững”, Tiến sĩ Nguyễn Đình  Hòe, Trưởng ban Phản biện Xã hội của VACNE nói.

Đoàn  khảo sát  chưa  bao  giờ có các  nhà  khoa  học!

Thưa ông,  sau khi  đoàn  công tác  của  Quốc  hội và  Chính  phủ  đi  khảo sát  thực  tế hai dự  án khai  thác  bô  xít  ở Tây  Nguyên  về  đã  đưa  ra lời hứa sắp  tới  sẽ  cung  cấp  đủ thông tin, tài liệu  để  các  nhà  khoa  học  có  cơ  sở  để  phản biện. Ở góc  độ  một  nhà khoa  học, ông có  mừng  không  trước  thông  tin  này?

– TS Nguyễn  Đình  Hòe: Trước  hết  tôi  phải khẳng  định  ngay  rằng, kể từ lần phản biện đầu  tiên  hồi  tháng  4-2009  đến  nay  các  nhà  khoa  học  chưa được  tham  gia  bất  cứ một  chuyến  đi  thực  tế hay khảo sát  nào. Tôi  cho  rằng  đây  là  sự  thiếu  sót  rất  lớn  bởi tư  duy  phản biện  phải được  dựa  trên  các  cơ  sở, quy  luật  khoa học  trong khi  số  liệu mà  TKV  cung  cấp  chỉ  là  những  số  liệu  thiết kế. Thậm  chí, tôi  biết trong lần phản biện đầu  tiên cách  đây  hơn  1 năm họ còn chưa cung  cấp hết  những tài liệu để  chúng  tôi phản  biện. Tất nhiên chúng  tôi  vẫn có kênh  thông tin  riêng nên  vẫn  đảm bảo  cơ  sở để phản  biện, chứ  không  phải là “ếch  ngồi  đáy  giếng”. Sắp  tới  đây các  nhà  khoa học trong Liên hiệp  các  hội  khoa học kỹ  thuật sẽ  tiến hành phản biện  lần hai, tôi  cũng  hy vọng  sẽ  có  thêm  nhiều  thông tin được cập  nhật  mới.

Gần đây  rất nhiều  ý kiến  đề  nghị  nên  dừng  hẳn  dự  án  này,  nhưng  là  một  tổ  chức bao  gồm nhiều  nhà  khoa  học  làm  công  tác  phản biện, Hội bảo vệ  thiên  nhiên  môi trường  và Liên  hiệp  các  hội  khó học  kỹ thuật lại  không cùng  chung  đề  xuất  này? Ông  có thể  giải  thích  lý  do?

– Đúng, chúng  tôi  chưa bao  giờ đề  xuất   dừng dự  án, mà chỉ yêu  cầu hãy  thử nghiệm. Tôi  còn nhớ, trước  đây khi  có nhiều ý  kiến phản  ứng  với  dự  án  này Chính phủ  đã phải chấp  nhận  chuyển  từ dự  án  khai  thác  kinh tế  sang dự  án  thử nghiệm. Tuy  nhiên, sau một  thời  gian đến  nay  về mặt  hình  thức, tên  gọi tuy  có  thay  đổi  nhưng  bản chất thì vẫn  không  có  gi  khác. Tôi  cảm nhận  rằng  TKV đang  vội  vã  triển khai vì mục  tiêu  kinh tế chứ  không phải mục  tiêu  thử nghiệm. Nếu  là  thử  nghiệm thì  công  nghệ  phải tiến  bộ, sao  lại  là  xả  ướt  mà  không  phải xả khô. Nếu  là  thử nghiệm  sao  lại sử  dụng  toàn bộ lao  động  giản đơn  từ Trung Quốc mà  không  phải là  lao động  địa phương. Trong một  lần đến  đó, thôi  thấy  cả lao  động  đào hố  móng  cũng  là  lao  động  Trung  Quốc. Sau  này khi  đưa  ra đại  trà  mình cũng lại  đi  thuê  lao động  Trung  Quốc hay  sao? Rõ ràng  chỉ những dẫn chứng  như vậy  cũng  đủ phản ánh  dự  án  này hoàn toàn không  có  tính  chất thử nghiệm.

Hồ chứa bùn đỏ, bùn thải khác gì một quả bom bẩn treo trên cao

Nếu được đòi hỏi những  thông tin, tài liệu phục  vụ  cho công tác  phản biện, ông  thấy cần phải  đặt  ra những  yêu  cầu  gì  vào thời  điểm này?

– Tôi  xin đề  cập đến  góc  độ  an  toàn cho  môi  trường. Đây  là  một  vấn  đề  rất lớn nhưng chưa  được TKV  nghiên  cứu  một  cách  thấu  đáo. Chẳng  hạn,họ  chỉ nói  đến việc  xử lý  bùn  đỏ mà  chưa đề  cập  đến  việc  xử  lý  bùn thải. Lượng  bùn đỏ được thải ra  sau  khi khai  thác  1 tấn bô  xít chỉ  gấp  1,5 lần, trong khi để  cho  ra 1 alumin  thì lượng bùn  thải  gấp  4 lần. Có  nghĩa  là  để  khai  thác  ra  1triệu  2 tấn  alumin như  kế hoạch  sẽ có  biết  bao nhiêu  bùn thải (có  thể  tương  đương  với  3-4 triệu  tấn  bùn thải). TKV hầu như  chưa  tính  toán  được  cách  xử lý  lượng  bùn thải khổng lồ này. Tây Nguyên  nằm trong  tâm  điểm  của  mưa (mỗi năm lượng  mưa  dự  kiến  vào khoảng  3.5000 mm – 4.500  mm. Ở  Đắc Nông  có ngày  mưa  như  trút  tới  400 mm, chắc  chắn  sẽ khó  tránh khỏi  những cơn  lũ bùn nếu lượng bùn khổng  lồ  trên  trôi  xuống  sông Đồng  Nai  sẽ  có nguy  cơ  lấp  hết  các  hồ  thủy điện.

Gần đây do  dư  luận phản ứng nên  TKV mới  đưa  ra xem  xét  với  vấn  đề    môi  trường trong khai thác  bô  xít  chứ  lâu  nay TKV  chưa  từng  tính  toán  tới  đánh  giá  tác  động môi  trường, xử lý môi  trường bài bản trong các  dự  án  khai  thác  khoáng  sản, mà  các trường  hợp  ở Cao  Bằng, Quảng  Ninh  vừa qua  là  một  ví  dụ.

Vậy, còn những  vấn  đề  gì  nữa  được ông  và  các  nhà  phản biện  đánh  giá  là  quan trọng  và  cần xem  xét  một  cách  thấu  đáo, nghiêm  túc?

– Chúng  tôi  lo  ngại  lượng  bùn  đỏ  được  xử lý theo  công  nghệ  thải  ướt được  chôn  ở Tây  Nguyên  sẽ còn  mãi  ở đó. Rồi vấn  đề  môi  trường  cho  giao  thông. Nếu  cứ  tính toán trung bình mỗi  xe  chở 2 tấn  thì  trung bình 5 – 6 phút  sẽ  có một  chuyến  xe của TKV  chạy  trên đường. Như vậy  thì môi  trường  và  cơ  sở hạ tầng  chịu  sao  thấu. Đó còn là  chuyện TKV nói họ  đã  tính  toán  thừa  các  phương  án  để  ứng phó  với  động đất cấp  9  độ  richte. Tôi  thì lại  không  cho  rằng tính  toán  thừa như vậy là  tốt bởi không  cần thiết phải như  vậy  trong  khi Tây  Nguyên  là  vùng  không  có  động  đất  lớn (chỉ khoảng  5 độ  richte).

Trong khi, cần phải tính  toán  đến  những  vấn  đề khác  như  khả  năng  nứt  đất, hậu  núi lửa phun trào, phun nước  ngầm, nước  khoáng… bởi Tây  Nguyên là  vùng  có  hoạt  động địa  chất  rất  mạnh, việc địa  hình  Tây  Nguyên  đang cựa  quậy  là  không tính được. Đặc biệt, địa hình  còn đang  bị  nâng  lên  rất  nhanh bằng  việc tồn tại  nhiều  cao nguyên phân tầng, phân bậc như cao nguyên Di  Linh, Lâm  Viên, Bảo Lộc… Như vậy, hồ chứa bùn  đỏ, bùn thải khác  gì  một quả  bom bẩn  được  treo  trên cao.

Có  thể họ  chưa trang bị  đủ  kiến thức  để nghe!

Cá nhân ông  hy vọng  gì với những ý  kiến tâm  huyết  của  các  nhà  khoa  học. Liệu  một lần nữa  có  được  các  cơ  quan  quản  lý, chủ  đầu  tư ghi  nhận  hay  không?

– Chúng  tôi, những  nhà  khoa học phản biện và các  cán bộ  của TKV  chưa bao  giờ đứng  ở hai vị  trí đối  lập, chỉ  có  điều  nhìn  nhận từ  hai  góc độ khác nhau. Tôi hy vọng rằng  sớm muộn  gì chúng tôi  cũng  sẽ thuyết  phục được họ. Có thể thời gian qua các nhà khoa học thuyết  phục  chưa  tốt, hoặc cũng không loại  trừ  khả  năng  họ chưa chuẩn bị đủ kiến  thức để  nghe.

Mặt  khác, TKV cần phải  thay  đổi bởi không  thể  để tình  trạng các  công  trình  điện (Nhà máy  điện  Đồng  Nai 5), giao  thông (đường  tránh  Bảo Lộc) do  Nhà  nước bỏ  tiền đầu  tư lại  để phục  vụ  cho  việc  kinh doanh  của doanh  nghiệp.  Nếu  như  vậy, cho  dù  TKV  có kinh doanh  có  lãi  thì  cũng  không  phải lãi thật.